در متون تاریخی از خمینی‌شهر به نام‌های مدینه، ولایت، پهله، کهندژ، مهربین، ماربین، سده و همایونشهر نام می‌برند. از نام‌های قدیمی این شهر می‌توان به مهرین که به معنای آیین مهرپرستی است اشاره کرد که به مرور زمان به مهربین و پس از آن به ماربین تبدیل شده است.

مافروخی شاعر و مورخ قرن چهارم و پنجم هجری توصیف جامعی از ماربین در کتاب خود دارد و به قدمت قرای ماربین تأکید دارد و در کتاب محاسن اصفهان، می‌گوید:
«ماربینی که رشک روضه ارم است آفتاب اندر آن درم درم است»

به گزارش ایسنا، در دوره قاجاریه خانه هایی در این شهر ساخته شد که امروز همچون نگینی بر پیشانی تاریخ شهر می درخشند. بیش از ۵۰ خانه تاریخی از عهد قاجار در خمینی شهر بر جای مانده که تعدادی از آنها توسط شهرداری تملک شده و پس از مرمت و بازسازی آماده بازدید گردشگران و علاقمندان فرهنگ و تاریخ است.

خانه تاریخی مجیر

این بنای قجری متعلق به حاج ابوالحسن خان مجیر از تاجران بزرگ توتون و تنباکو در دوره قاجاریه است. این بنا یکی از خانه های هفت دست مجیر بوده که معماری زمان ناصرالدین شاه را داشته است. این بنا همچنین مشخصات خانه های ایرانی را دارد، چون دیوارهای برهنه و یکنواختی دارد، اما در عوض تمام جلال و شکوه در داخل آن نمودار می شود و هیچ پنجره ای از آن به کوچه باز نمی شود.

این خانه دارای هشتی، تالار شاه نشین در مرکز، نورگیرها، پنجره های مشبک رنگی، حوض در وسط خانه، اتاق های سه دری و پنج دری، قلیان کش خانه، مطبخ و باربند ایوان تابستانه و زمستانه است.

در دو طرف اتاق شاه نشین اتاق گوشواره بنا شده است. در جلوی اتاق شاه نشین، ایوانی با ستون های بلند و تزئینات گچ بری شده دیده می شود. از دیگر امکانات این خانه وجود هفت حلقه چاه بوده که اثری از آنها بر جای مانده است.

دیوان خانه سرتیپ امینی سدهی

مساحت این بنای قاجاری که در سال ۱۳۱۴ بنا شده ۲۳۵۰ مترمربع در جهت شمالی جنوبی است. دیوانخانه سرتیپ سدهی دارای تالار، حوضخانه، نارنجستان، اتاق های سه دری، پنج دری و برج مراقبت است. این بنای زیبا از خشت خام و آجر ساخته شده و تزئینات بسیار چشم نوازی همچون گچبری، منبت کاری، آئینه کاری و پنجره های گره چینی شده دارد. این بنای باشکوه که سقف ایوان آن بر روی ستون های گچبری شده با سرستون های برگ کنگری قرار گرفته، دارای حجاری های زیبایست که شکل بیرونی آن شباهت انکارناپذیری با عمارت باغ ارم شیراز دارد.

طبیب خانه حکیم سدهی

راسته درب محکمه از دوره صفویه محل طبابت و محل قضاوت بوده است. حکیم سدهی سیدمیرزا علی محمد میردامادی از شجره فیلسوف بزرگ میرداماد در دوره ناصرالدین شاه اقدام به تاسیس درمانگاه و تربیت پزشک می کند که از جمله لقمانی ها، سیادت ها و میردامادی ها از جمله شاگردان مکتب وی هستند. این خانه به عنوان اولین بیمارستان خمینی شهر در این منطقه استفاده می شد. آخرین ساکن این خانه مرحومه احترام السادات معلم قرآن، احادیث و احکام است که تا آخر عمر در این خانه زندگی کرد.

خانه تاریخی زهتاب

خانه تاریخی زهتاب، خانه ‌ای است مربوط به سه دوره پهلوی، قاجار و یک دوره قدیمی‌ تر که احتمالا زندیه است. این بنا صد سال پیش توسط حاج قربانعلی زهتاب در تاریخ ۱۲۹۳ خورشیدی دوره احمدشاه قاجار خریداری شد و در سال ۱۳۰۲ خورشیدی با الحاق بخش‌هایی به آن (ضلع شمال شرقی و شمال غربی) و همچنین هشتی ورودی، فضای مسکونی خانه که فرم حیاط مرکزی به خانه می‌ داد شکل تازه‌ای به خود گرفت. با توجه به عرض کوچه‌ها و نبود خیابان اصلی، قسمت کاهدان و مطبخ آن که قدیمی‌ترین بخش خانه است، احتمال می ‌رود این خانه در گذشته کاربری باغ یا محل نگهداری دام داشته است که پس از پلاک‌ بندی زمین‌های زراعی به مسکونی تغییر شکل داده است. این خانه تاریخی در سال ۹۶ به همت شهرداری خمینی شهر تبدیل به خانه هنرمندان شد.

منبع: کتاب خمینی شهر شهری که باید از نو شناخت، نوشته سید باقر میردامادی

منبع:ایسنا